Każdy z nas - wierzący czy niewierzący - słyszy Pana. Choćby nawet bardzo tego nie chciał i choćby słyszał tylko niewyraźnie lub niedoskonale, rozpoznaje Jego głos.
Gdybym zadał pytanie: „Jak zmierzyć jakość swojego życia chrześcijańskiego?", usłyszałbym pewnie różne odpowiedzi. Ktoś powiedziałby, że według czasu, jaki spędza na modlitwie i czytaniu Biblii. Ktoś inny mówiłby o służbie w Kościele albo głoszeniu Ewangelii niewierzącym. Istnieje jednak jedno rzadko wymieniane kryterium - a pochodzi ono wprost z Biblii.
Nie zrozumcie mnie źle - wszystkie te wymienione powyżej rzeczy o czymś w życiu naśladowcy Chrystusa świadczą. Nie są bezwartościowymi wskaźnikami i nie jest moją intencją polemizować z ludźmi, którzy odpowiedzieliby na jeden z tych sposobów. Zapraszam was jednak dzisiaj do zastanowienia się nad innym miernikiem - takim, o którym nieczęsto słyszymy. Wydaje mi się, że obecnie gdzieś się nam zapodział. Nikt oczywiście nie przeczy jego istnieniu, ale mało kto przypisuje mu dużą wartość. Nieobecność tego elementu w naszych kazaniach i rozważaniach jest wręcz zaskakująca, zwłaszcza jeśli spojrzymy na to, jak ważny był dla chrześcijan poprzednich epok. Jeszcze wyraźniej widzimy jego znaczenie, patrząc na Pismo.
Apostoł Paweł w II Liście do Koryntian (1,12) pisze następująco: „To bowiem jest chlubą naszą: Świadectwo sumienia naszego, że wiedliśmy życie na tym świecie, zwłaszcza zaś między wami, w świątobliwości i czystości Bożej, nie w cielesnej mądrości, lecz w łasce Bożej". W podobny sposób odzywa się on, stając naprzeciwko Sanhedrynu: „Mężowie bracia, ja aż do dnia dzisiejszego żyłem przed Bogiem z całkowicie czystym sumieniem" (Dzieje Apostolskie 23,1). Co przywołuje on tutaj jako powód swojego zadowolenia? Czym dzieli się ze swoimi słuchaczami, uznając to za przekonujące i ważne świadectwo swojego doświadczenia łaski? Otóż Apostoł Paweł mówił o świadectwie czystego sumienia. To jakość, która rzadko staje się dziś przedmiotem naszej duchowej refleksji.
Czym jednak jest sumienie? Jakie cechy stanowią o jego dojrzałości i czystości? Dlaczego szczególnie dziś potrzebujemy o nim słyszeć? Wreszcie, jaki jest Boży cel, dla którego zostaliśmy w nie zaopatrzeni? Poszukiwaniem odpowiedzi na te pytania zajmę się w ninejszym tekście (oraz w kolejnych artykułach poświęconych sumieniu).
Na początku warto przyjrzeć się fenomenowi sumienia w ogóle. Czyż nie jest ono głosem odzywającym się w naszym wnętrzu, który autorytatywnie nakazuje lub zakazuje nam czynić pewne rzeczy?
Żeby pojąć z jak wyjątkowym zjawiskiem mamy tu do czynienia, trzeba zauważyć, że wołanie sumienia... nie jest naszym własnym wołaniem! Głos mojego "ja" i głos sumienia to zasadniczo dwa różne głosy - a więc stoją za nimi także i dwa podmioty. Tak dobrze wiemy przecież, że często zdarza się nam polemizować z sumieniem, walczyć z nim lub je ignorować.
Mówiąc o sumieniu, nie mamy przecież także na myśli żadnego z biologicznych instynktów - uczciwe spojrzenie na sposób, w jaki sumienie ujawnia się w naszym życiu, zawsze doprowadzi nas do spostrzeżenia, że potrafi ono stanąć naprzeciwko każdemu z nich. Bywają sytuacje, gdzie głos sumienia nakaże nam zapomnieć o instynkcie samozachowawczym i skoczyć na pomoc bliźniemu w niebezpieczeństwie. Zdarza się jednak i tak, że to samo sumienie bezwzględnie zobowiąże nas do pogwałcenia naszego instynktu społecznego - wtedy to związana wewnętrznym głosem samotna jednostka staje naprzeciwko zjednoczonego w przeciwnej opinii tłumu. Nie - mówiąc o sumieniu nie możemy utożsamić go ani z własnym "ja", ani z którąkolwiek z jego biologicznych składowych.
Co więcej, należy wyciągnąć wnioski z osobliwego faktu, że sumienie rozkazuje. Przemawia ono tonem nieznoszącym sprzeciwu, a jego orzeczenia są ostateczne. Słysząc jego głos, nie mamy zatem do czynienia z podmiotem podporządkowanym człowiekowi; wprost przeciwnie, odnosimy wrażenie jakby sumienie przemawiało w imieniu prawdy, której jesteśmy winni posłuszeństwo. Mówiąc ściślej, możemy powiedzieć że sumienie jest podległe słyszącej je duszy tylko w tym sensie, że może ona postąpić wbrew jego zaleceniom; może również głos sumienia zagłuszyć (do zjawiska tego warto będzie jeszcze wrócić). Nie jesteśmy jednak w stanie odwrócić istniejącego porządku, w którym to sumienie w pierwszej kolejności wzywa człowieka, a ten dopiero wtórnie na jego głos odpowiada.
Wybitny psycholog i twórca logoterapii (psychoterapii zorientowanej wokół poszukiwań absolutnego sensu życia przez pacjenta) Viktor Frankl w następujący sposób pisze o sumieniu: "Można bowiem powiedzieć, że poprzez sumienie osoby ludzkiej rozbrzmiewa - per-sonat - głos jakiejś siły pozaludzkiej. [...] Wydaje się uzasadnione twierdzenie, że owa pozaludzka siła nieuchronnie musi mieć charakter osobowy. [...] Pępek człowieka jako wyizolowane zjawisko mógłby się wydawać pozbawiony sensu; jego rolę można zrozumieć tylko w kontekście historii poprzedzającej ludzkie narodziny, wykracza bowiem poza jednostkę, wskazując na jej początek w łonie matki. Podobnie jest z sumieniem - można je w pełni pojąć, jedynie uznając za zjawisko wskazujące na swoje transcendentne korzenie" (V. Frankl, "Bóg ukryty", Warszawa 2013, s. 76-77).
Tak, możemy w takim razie powiedzieć, że poprzez swoje sumienie słyszymy głos Boga. To nasz Stwórca dawno temu, na początku dziejów, zapisał swoje Prawo w sercu człowieka, by ten pełnił Jego wolę i oddawał Mu cześć. W tym właśnie sensie każdy z nas - wierzący czy niewierzący - słyszy Pana. Choćby nawet bardzo tego nie chciał i choćby słyszał tylko niewyraźnie lub niedoskonale, rozpoznaje Jego głos. Mało tego - z samej natury sposobu, w jaki odzywa się sumienie, wiemy że człowiek rozpoznaje głos Boży właśnie jako wiążące go moralnie wezwania, kierowane do niego przez Absolut. Innymi słowy, nie tylko słyszymy Boga, ale na poziomie najgłębszych intuicji wiemy, że to właśnie On do nas przemawia. Poprzez fakt, że wszyscy posiadamy sumienie, można stwierdzić, że każdy z nas jest człowiekiem duchowym.
Słyszy się nieraz slogany, utożsamiające oskarżający nas słusznie głos sumienia z głosem diabła. Nie wierzcie ludziom, którzy tak mówią! To pod każdym względem fałszywa teologia sumienia, wpisująca się niestety w tendencje naszej współczesnej kultury, usiłującej stworzyć człowieka pozbawionego niepraktycznych hamulców. Produktem takiego kościelnego nauczania są chrześcijanie niezdolni do konfrontacji z Bożą świętością, zdani całkowicie na sugestie i dyrektywy płynące z kazalnicy, pozbawieni wewnętrznego prowadzenia Bożego (nawet, jeśli teoretycznie podkreślają jego wagę), niezdolni do głębokiego doświadczenia mocy Ewangelii. Tymczasem sumienie to nie diabelski szept oskarżenia, ale dar, który pochodzi wprost od Boga.
Dlaczego dar? Bo to właśnie sumienie podtrzymuje naszą więź z Nim; ono jest przeszkodą, którą Bóg rzuca między naszym pragnieniem grzechu a piekłem. I wreszcie - czy Sąd Ostateczny nie będzie wstrząsającą konfrontacją z tą samą Prawdą, która dziś cicho przemawia przez sumienie? O tym przecież mówi Apostoł Paweł w Liście do Rzymian (2,14-16): „Skoro bowiem poganie, którzy nie mają zakonu, z natury czynią to, co zakon nakazuje, są sami dla siebie zakonem, chociaż zakonu nie mają; dowodzą też oni, że treść zakonu jest zapisana w ich sercach; wszak świadczy o tym sumienie ich oraz myśli, które nawzajem się oskarżają lub też biorą w obronę; będzie to w dniu, kiedy według ewangelii mojej Bóg sądzić będzie ukryte sprawy ludzkie przez Jezusa Chrystusa".
Jak jednak działa sumienie? Co Bóg chce przez nie w nas osiągnąć? Jak odkrywać Jego wolę? Zapraszam do lektury kolejnego tekstu - już wkrótce.
Warszawiak z podlaskimi korzeniami. Student psychologii na UW, stale wahający się nad wyborem drugiego kierunku. Tak wiele rzeczy jest przecież interesujących! Zaangażowany w działalność Generacji Plus - agendy misyjnej Kościoła Zielonoświątkowego. Niespokojna dusza, cały czas w drodze. Kocha czytać. Wciąż na nowo odkrywa piękno Jezusa Chrystusa.
